SAVAŞ VE ATEŞKES: UKRAYNA’DAKİ SON DURUM - Oğuzhan Ferman

HABER TARİHİ: 14 Nisan 2025

137 Kişi okudu

SAVAŞ VE ATEŞKES: UKRAYNA’DAKİ SON DURUM

Oğuzhan Ferman

Araştırmacı - Doktora Öğrencisi

Giriş

ABD Başkanı Donald Trump’ın yeniden seçilmek üzere verdiği vaatlerden biri 3 yıldır çatışmaların devam ettiği Ukrayna’da en kısa sürede ateşkesi sağlamaktı. Her ne kadar 24 saat içinde bunu başaramamış olmasa da 20 Ocak’ta göreve başlamasından yaklaşık 2 ay sonra 18 Mart günü taraflar 30 gün sürecek bir ateşkese razı oldu. Ateşkese yönelik somut adımların ise Amerikan-Rus telefon görüşmesiyle Şubat ortasından itibaren atılmaya başlandığı söylenebilir. Zelenski’nin Şubat ayı sonunda Beyaz Saray’a yaptığı ziyarette ise derhâl ateşkes-maden anlaşması-güvenceler üçgeninin yeteri kadar somut tesis edilmediği basın toplantısında yaşanan kriz ile gün yüzüne çıktı. ABD’nin Ukrayna’ya 3-12 Mart tarihleri arasında uyguladığı mühimmat ve istihbarat yaptırımı esnasında Rusya’nın Kursk’ta ilerleyişine ve Rusya ile Ukrayna arasında amansız bir İHA savaşına tanıklık edildi. Bu sürecin sonunda Ukrayna “derhâl ateşkes” fikrine vardı, 18 Mart günü ise Putin de 30 günlüğüne şartlı silah durdurma kararı aldı ve böylece bir ateşkes sürecine girildi. 25 Mart günü ise ABD’nin yürüttüğü sürecin ilk mutabakat metinleri yayımlandı. Lakin silahların -bilhassa İHA’ların- sustuğunu söylemek zor.

Ateşkese Giden Dikenli Yol: Trump Usulü Diplomasi

Bu ateşkes sürecinin ilk önemli dönüm noktası, 12 Şubat günü, yaklaşık 3 yıllık bir aradan sonra Amerikan ile Rus devlet başkanlarının yaptıkları telefon görüşmesi oldu. Bu telefon görüşmesi ABD’nin Rusya’ya yönelik yaklaşık 3 yıldır sürdürdüğü izole etme siyasetinin terki şeklinde de yorumlandı.1 Ortadoğu’da düzen arayışı, İran’ın nükleer programı ve ikili ekonomik ilişkiler gibi başlıkların da konuşulduğu bu görüşmede Ukrayna’da 3 yıldır devam eden çatışmaların2 sonlandırılması meselesi de önemli bir gündem maddesiydi. Genel olarak pozitif bir havada geçtiği söylenebilecek olan görüşmede tarafların ortak ve farklı düşündükleri noktaları da ileride açıklayacağımız üzere gözlemlemek mümkündür. Her iki taraf da Rusya ile Ukrayna arasında gerçekleşecek bir esir değişimine olumlu baktığını belirtti. Amerikan tarafı “düşmanlığın bir an önce bitirilmesinin ve krizin barışçıl yollarla çözülmesinin” gerektiğini ifade ederken, Rusya tarafı ise bunu prensipte kabul etse de bunun ancak “çatışmanın temel sebeplerinin” çözülmesiyle mümkün olacağı tezini savundu. İki taraf yine de sürdürülebilir bir düzenlemenin ancak barışçıl müzakereler yoluyla tesis edilebileceğinde ittifak etti. Tarafların uzlaştığı önemli bir başka mesele ise iki ülkenin el ele çalışmasının vaktinin geldiği idi.3

Bu minvalde, 18 Şubat günü Amerikan Dışişleri Bakanı Marco Rubio ile Rus meslektaşı Serge Lavrov Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da bir araya geldi. Taraflar karşılıklı olarak büyükelçiliklerin yeniden faaliyete geçirilmesi kararını alırken, Ukrayna meselesi eğer konuşulmuşsa bile buna dair özel bir bilgi ilk aşamada basına verilmedi.4 Avrupa ise bu görüşmeyi, Ukrayna ve Avrupa’nın bu süreçten dışlanması olarak yorumlamış ve Avrupalı liderler ve AB ile NATO sekreterleri durum değerlendirmesi yapmak maksadıyla bir gün önce, 17 Mart’ta, bir zirve düzenlemişti.5

İkinci önemli dönüm noktası ise 28 Şubat günü Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’nin Washington’ı ziyareti ve burada Trump ile görüşmesi oldu. Bu görüşmeler esnasında iki liderin Oval Ofis’te düzenledikleri basın toplantısı diplomatik teamüllere oldukça aykırı bir tartışmayla son buldu. Bu neticenin temel sebebiyse tarafların ateşkese yönelik tasarılarının uzlaşmaması olarak görülebilir. Zira, ABD Başkanı Trump ve yardımcısı JD Vance ateşkesin bir an önce ve herhangi bir şart koşulmadan hayata geçirilmesini ve görüşmelerin sonunda da Nadir Toprak Elementleri (NTE) Anlaşması’nın imzalanmasını istemekteydi. Lakin Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski ise Amerika’dan somut güvenlik güvenceleri talep ederken bunları belirlemeye yönelik herhangi bir adımın atılmadığını savundu. İhtilaf esnasında Amerikan tarafı; Zelenski’yi, ABD Başkanı ve halkına saygısızlık etmekle suçladı. Buna binaen Zelenski ve Ukraynalı misafirler şerefine düzenlenecek yemek iptal edildi, Zelenski ise imza edilmesi beklenen NTE Anlaşması imzalanmadan ülkesine geri dönmek zorunda kaldı.6 Bu durum hem Batı İttifakı’nda büyük yarılmalar yaşandığı şeklinde hem de ateşkes ihtimalinin çok azaldığı yönünde yorumlanmıştı.

Trump, bu menfi görüşmenin ardından Amerika’nın Ukrayna’ya yaptığı silah yardımını ve istihbarat paylaşımını durdurma kararı aldı. Amerikan yetkililerin açıklamasına göre Trump 3 Mart günü Ukrayna’ya olan silah yardımını durdurma talimatı verdi. Öte taraftan Trump, 4 Mart günü Amerikan Kongresi’nde 1 saati aşkın süre yaptığı konuşmasında Zelenski’nin kendisine o gün ulaşan bir mektup kaleme aldığını ifade etti. Trump’ın okuduğu pasajlara göre, Zelenski mektubunda Ukrayna’nın ateşkes müzakerelerinde işbirliğine, “Başkan Trump’ın önderliğinde kalıcı bir barış için çalışmaya” ve maden anlaşmalarını imzalamaya hazır olduğunu, ayrıca “Ukrayna’nın egemenlik ve bağımsızlığını sürdürmek için Amerika’nın yaptığı yardıma çok değer verdiklerini” ifade ediyordu. Trump 22 gün içinde Ukrayna Krizi’nin çözümünde bu aşamaya gelmenin büyük bir başarı olduğunu da ifade etti.7 Zelenski aynı gün Trump’ın bu ifadelerini destekleyen sosyal medya paylaşımlarında da bulundu.8

Amerika ve Ukrayna heyetleri 11 Mart günü Cidde’de bir araya gelerek bir ateşkes teklifi üzerinde anlaşmaya vardı. BBC’nin haberine göre tarafların bir araya gelmesinde İngiliz devletinin ve İngiltere Başbakanı Sir Keir Starmer’ın girişimleri önemli rol oynadı.9 Kyiv Independent gazetesine göre ise Ukrayna tarafı anlaşmayı kabul etmek için ABD’den güvenlik yardımı ile istihbarat akışının derhâl yeniden başlamasını şart koşmuştu. Ukrayna, bu şartın kabulüyle birlikte ve ancak Rusya’nın da uyması kaydıyla 30 günlük bir ateşkese rıza gösterdi.10 Nitekim, ertesi gün, yani 12 Mart’ta, ABD ulusal istihbarat direktörü Tulsi Gabbard’ın duyurduğu üzere Amerikan kaynaklarından Ukrayna’ya istihbarat akışı yeniden tesis edildi. Aynı gazetenin iddiasına göre Ukrayna’ya yapılan istihbarat akışı ise askerî yardımın kesilmesini takiben 5 Mart’ta -yani ironik olarak Trump’ın Kongre’de Zelenski’nin mektubunu okumasından bir gün sonra- kesilmişti.11 Müzakerelerin sonucunda Kiev’in gönülsüz de olsa ateşkes fikrini kabul etmesinin ardından “topun artık Moskova’da olduğu” ifade edilmeye başlanmıştı.12

BBC’nin Amerikan dışişleri muhabiri Tom Bateman’ın analizine göre bu görüşmelerin sonucunda Ukrayna ve Zelenski’nin en büyük kazanımı, aylık olarak 2 milyar $ tutarında yapılan Amerikan askerî yardımının yeniden tesis edilmiş olmasıydı. Ukrayna için bu sürecin en olumsuz tarafı ise ABD’den (ve Avrupa’dan) istediği güvenlik teminatlarının hemen hemen hiçbirini alamaması oldu. Zaten Trump hükümetinin genel dış siyaseti de Ukrayna’nın NATO üyeliğine yeşil ışık yakmaktan çok uzaktı. ABD’nin bu tutumu ateşkes sürecinde “Moskova’ya verilen bir taviz” olarak değerlendiriliyor. Mutabakat metninde öne çıkan başka bir husus ise bu uzlaşıda Avrupa’ya biçilen rolün oldukça ehemmiyetsiz oluşu. Ortak bildiri metninde “Avrupalı partnerler” bahsinin Ukrayna’nın talebi üzerine eklendiği belirtiliyor. Bu durum ABD’nin Avrupa’nın sürece katılması hususunda Ukrayna ile hemfikir olmadığı şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca, metinde herhangi bir Avrupa barış gücü de görülmemektedir. Trump ise kendi kanaatince Ukrayna’ya şöyle bir güvenlik teminatı veriyor: Mutabakat metninde belirtilen “NTE anlaşmalarının imzalanması” suretiyle Amerikan şirketlerinin ve yatırımının Ukrayna’da faaliyet yürütmeye başlaması tek başına bir teminattır, zira Amerikan sermayesine Rusya dâhil kimse kurşun sıkmaz ve sıkamaz. Öte yandan Bateman, Ukrayna’daki Amerikan ticari varlığının 2014 ve 2022’deki Ukrayna krizlerinde Moskova’yı durdurmadığını Batılı birçok uzmana referansla hatırlatıyor.13

İstihbarat Yokken Savaş: Havada ve Kursk’ta

Amerikan istihbaratının Ukrayna’ya akışının engellendiği tarihten itibaren taraflar arasında şiddetli İHA ve balistik füzelerin kullanıldığı hava saldırıları yaşandı. İstihbarat akışının kesilmesi, Ukrayna tarafında Ukrayna’nın füze saldırılarını önleme kapasitesini büyük ölçüde düşüreceği endişelerini ve tartışmalarını beraberinde getirdi.14 Öte yandan Amerika tarafında önce ismi açıklanmayan yetkililer ve 10 Mart günü ise bizzat ABD Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, Ukrayna ile taarruza yönelik istihbaratın kesilmesine rağmen savunma amaçlı istihbarat paylaşımının hiç kesilmediği ve Starlink uydularının da Ukrayna’da hep çalışmaya devam ettiği açıklamasını yaptı.15 Trump ise 9 Mart günü, istihbarat kesintisinin sona erip ermediğine yönelik soruları “kaldırmak üzereyiz” diyerek yanıtlamıştı.16

Nitekim Rusya ilk saldırısını 5 Mart günü Zelenski’nin memleketi olarak da bilinen Krıvı Rih şehrine İskander-M balistik füzeleriyle düzenledi. En az 4 kişi öldü ve 32 kişi yaralandı.17 7 Mart günü ise Ukrayna’nın Dobropillia şehrine İHA ve füzelerle yapılan saldırılarda 11 kişi öldü ve en az 50 kişi yaralandı.18 İki şehrin de cephe hattına 100 km’den fazla uzak olmaması da saldırıların başka bir ortak noktasıydı.

Bu süreçte sivil yerleşim yerleri haricinde bilhassa enerji altyapılarına yönelik birçok saldırı gözlemlendi. Reuters’in Trump’ın istihbarat akışını kesmesinden sonraki ilk büyük füze saldırısı olarak tabir ettiği saldırıda, Rusya 6-7 Mart gecesi Ukrayna’nın kuzeydoğusundaki Harkiv şehrinden batısındaki Ternopil şehrine kadar olan bölgede enerji altyapısına yönelik geniş bir saldırı düzenledi. Ukrayna Hava Kuvvetleri’nin iddiasına göre 67 füzenin ateşlendiği ve 197 İHA’nın kullanıldığı saldırıda 34 füze ve 100 İHA düşürüldü. Saldırılarda 9 kişi yaralandı.19 Saldırıda Ukrayna’nın en büyük petrol ve doğalgaz şirketi olan Naftogaz’ın altyapısı hedef alındı. Naftogaz doğalgaz çıkartma tesislerinin zarar gördüğünü duyurdu lakin personelden zayiat yaşanmadığını ifade etti. Bu saldırının neticesinde Ternopil bölgesindeki doğalgaz tedariğinde aksamalar yaşanabileceği açıklandı.20

8 Mart günü ise Ukrayna’nın Rusya’nın kuzeydoğusunda bulunan Leningrad bölgesinin Kirişi şehrindeki Surgutneftgaz şirketine ait KINEF rafinerisine Ukrayna İHA’ları tarafından bir saldırı düzenlendiğini açıklandı. Yapılan açıklamaya göre saldırıya gelen İHA’lar rafinerinin hava savunma sistemleri tarafından tespit edilmiş ve bunlardan ilki yaklaşırken ikincisi de tesis sahası üzerinde vurulmuştur. Saldırı esnasında vurulan İHA’lardan birinin parçalarının rafinerideki petrol tanklarından birine zarar vermiş lakin personelin zarar görmemiştir. Saldırıya uğrayan KINEF rafinerisi Rusya’nın en büyük rafinerilerinden biri olarak Rus ham petrolünün %6,4’ünü işlemektedir. Aynı tarihte Rus Savunma Bakanlığı ise ülke sathında 26’sı Kafkasya’nın kuzeyindeki Krasnodar bölgesinde olmak üzere 31 İHA’nın düşürüldüğünü açıkladı.21

Rusya ise 8 Mart günü Kursk bölgesini işgal den Ukrayna güçlerine karşı bir karşı-taarruz başlattı. Ukrayna ordusu, Ağustos 2024’te düzenlediği taarruzda 29,9 bin km2’lik Kursk Bölgesi’nin 1268 km2’sini işgal etmişti. İşgal edilen bu bölgenin içinde Rusya’dan Avrupa’ya gönderilen doğalgazın geçtiği bir dağıtım istasyonuna sahip olmasıyla stratejik önem arz eden Suca (Sudzha) şehri de bulunuyordu. Rusya ise Şubat 2025’te düzenlediği karşı-taarruzda bu bölgenin 800 km2’den fazlasını geri almıştı. Kalan işgal bölgelerini de kurtarmak için sızma harekâtı şeklinde icra edilen bu taarruzda, Rus askerlerinin Avrupa’ya doğalgaz sevkinde kullanılan büyük borular içinde 14 km kat ederek doğalgaz istasyonundan çıktığı ifade edilmişti.22

Ukrayna en büyük saldırısını ise Amerika ile Cidde’de ateşkes görüşmelerinin başlamasından birkaç saat öncesinde, 11 Mart günü sabahın erken saatlerinde düzenledi. Rus yetkililer Ukrayna güçlerinin Moskova, Kursk, Oryol, Bryansk başta olmak üzere birçok bölgeye büyük İHA saldırısı düzenlediklerini ve 330’u aşkın İHA’nın düşürüldüğünü açıkladı. Birçok kaynak bunu Ukrayna’nın Rusya’ya düzenlediği en büyük İHA saldırısı olarak kaydetti. Moskova’nın banliyöleriyle birlikte geniş metropolitan alanında yaşanan saldırıda 3 kişinin öldüğü ve 18 kişinin yaralandığı, bu esnada 91 adet İHA’nın imha edildiği duyuruldu.23 Ukraynalılar Moskova Petrol Rafinerisi’nin ve Drujba boru hattının bir parçası olan Oryol Bölgesi’ndeki Stalnoy Kon Rafinerisi’nin vurulduğunu iddia etti.24 Rusya resmî haber ajansı TASS ise bu iddiaya cevaben Moskova Petrol Rafinerisi’nin normal rejimde çalışmaya devam ettiğini açıkladı.25

11 Mart’taki saldırılarda en çok İHA düşürülen bölge ise, 126 adet ile Kursk bölgesi oldu. Ukrayna’nın düzenlediği bu İHA saldırısı yukarıda anlatılan Kursk Taarruzu’nun 4. gününe rastlamıştır. Kursk Bölgesi’ndeki İHA saldırısının amaçlarına dair yorumlar ise çeşitlidir. Rusya Savunma Bakanlığı’na yakın olduğu iddia edilen ve ismi açıklanmayan bir kaynak; amacın Ukrayna’nın Kursk’ta yaşadığı hezimetten dikkatleri dağıtmak, yeni bir zafer ümidi vermek ve Ukraynalı askerlere Suca şehrinden çekilmeden önce moral aşılamak olduğunu ifade etti.26 Vurgulanabilecek başka bir husus ise Ukraynalı askerlerin bu karşı-taarruz neticesinde kuşatılma riski ile karşı karşıya kaldığı bir dönemde bu saldırının gerçekleşmiş olmasıdır.27 Rusya Savunma Bakanlığı, Moskova ve Kursk başta olmak üzere yapılan tüm bu saldırıları diplomasi perspektifinden Amerika ile müzakerelere başlamadan önce Ukrayna’nın gücünü ispat etme çabası olarak yorumlamıştır.28 Diğer taraftan Rusya Savunma Bakanlığı, enerji altyapısı açısından önem arz eden Suca şehrinin de kurtarıldığını 13 Mart tarihinde yaptığı bir paylaşımla resmen ilan etti.29 Rusya Savunma Bakanlığı’na göre Ukrayna, Ağustos 2024’te başlattığı Kursk Taarruzu’nda toplam 67 bin asker, 400’e yakın tank ve daha birçok vasıta ile teçhizat kaybetti.30

Ukrayna ve Rusya arasındaki İHA savaşları, ABD-Ukrayna mutabakatına rağmen Trump-Putin telefon görüşmesi sonucunda Putin’in ateşkes kararını kabul ettiği 18 Mart’a kadar şiddetini yitirmeden devam etti. En sansasyonel denebilecek saldırı 14 Mart sabah 03.00 ila 05.00 saatlerinde Ukrayna İHA’larının Krasnodar’daki Tuapse Petrol Rafinerisi’ni vurması oldu. Rus makamlarının da teyit ettiği saldırıda bir petrol tankı alev aldı ve 1000 metrekarelik alanı saran bir yangın meydana geldi. Saldırının Ukrayna’nın son zamanlarda başvurduğu Rusların fosil yakıt tesislerine saldırmak suretiyle savaş gelirlerini baltalama stratejisi dâhilinde olduğu yorumu yapıldı.31 14-15 Mart gecesi ise Rus Savunma Bakanlığı 126 adet Ukrayna İHA’sının önlendiğini duyurdu. En çok İHA düşürülen bölgeler ise 64 adet ile Volgograd, 38 adet ile Voronej ve 14 adet ile Belgorod oldu.32 Aynı gece Saratov ve Volgograd Havaalanı’nda uçuş kısıtlamaları getirilirken, Güney Osetya’da ise “İHA Güvenlik Hâli” ilan edildi.33 Zikredilen bu bölgeler Ukrayna ile sınır komşusu veya Ukrayna’ya yakın mesafeli bölgelerdi. 17 Mart günü sabaha karşı saatlerde ise Rusya’nın Kazakistan sınırındaki Astrahan bölgesinde bir enerji santraline düzenlenen İHA saldırısında yangın çıktığı ve bir kişinin yaralandığı açıklandı.34

Buna mukabil Rus güçleri de Ukrayna’ya hemen her gün ölü veya yaralı verdiren İHA saldırıları düzenledi. Bunlardan en dikkat çekicisi ise 14 Mart gecesi yapılan ve enerji altyapısının da hedeflendiği 178 İHA ile düzenlenen saldırı oldu. Son zamanlarda hava saldırılarını sıklaştıran Rusya, genelde kullandığı üzere bu saldırıda da İran yapımı Şahid-136 insansız hava aracının yerli versiyonu olan Geran-2’yi kullandı. Ukrayna Hava Kuvvetleri, bu saldırıda Şahid’lere göstermelik İHA’ların da eşlik ettiğini, ayrıca 2 İskander-M füzesinin ateşlendiğini ve savunma sistemlerinin 130 kadar İHA düşürdüğünü açıkladı.35

Ateşkesin Tesisi: Tek Taraflıdan Çok Taraflıya

Amerika izlediği diplomasi sonucunda iki tarafı da kendi istediği çizgiye, yani derhâl ateşkes yapma fikrine, getirmiş oldu. Rusya ile olan görüşmeler fikir ayrılıkları olsa bile yapıcı bir tonda geçerken, Ukrayna da kamuya açık tartışmaların ardından -yaptırım denemese de- belirli kesintiler vesilesiyle Amerika’nın istediği çizgiye getirildi. Ateşkes meselesinde Türkiye’yi bizlere hatırlatan üç önemli mesele üzerinden yeni süreç incelenebilir. Bunlar: (1) İstanbul Protokolü’nün yeni ateşkese zemin oluşturması ihtimâli, (2) Türkiye’nin yeni görüşmelere ev sahipliği yapma ihtimali ve (3) yeni süreçte Türkiye’nin denetleme veya barış gücüne katılma gibi rolleri üstlenmesi durumu.

İlk önemli mesele, 2022 yılında çatışmaların başlamasından bir ay sonra mart-nisan döneminde yürütülen pazarlıklar sonucu bir taslak hâline getirilen İstanbul Protokolü’nün yeni ateşkes görüşmelerine temel oluşturup oluşturmayacağı idi. Bu protokolde taraflar, Ukrayna’nın NATO üyeliğinden vazgeçmesi, nükleersizleştirilmesi ve BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimî üyesinin garantörü olacağı bir askerî tarafsızlık esasında uzlaşmış lakin ordu kısıtlamaları, yardımlar ve garantörlerin ne zaman müdahil olup olamayacağı gibi esasen hayatî hususlarda anlaşamamıştı. Sonrasında Ukrayna savaşa devam etme kararı alıp yaz taarruzunda ülkenin doğusu hariç topraklarını kurtarmıştı.36

Rusya tarafı birçok defa İstanbul Protokolü’nün temel alınmasından yana bir tavır sergilerken, Ukrayna tarafı ise buna karşı bir tavır sergilemektedir. ISW’nin analizine göre bunun sebebi pazarlıklar esnasındaki konjonktürün Ukrayna’nın çok daha aleyhine olmasıydı, zira Rus ordusu Kiev önlerindeydi. Bu vesileyle Ukrayna’nın egemenlik haklarını ziyadesiyle kısıtlayan ve Ukrayna’yı çok büyük ölçüde silahsızlandıran bir teklif söz konusuydu. Birkaç aylık sürede Ukrayna karşı-taarruzu ile Rus ordusu Ukrayna’nın batı ve orta kısmından çıkarıldı ve mevcut cephe hattı tesis edildi.37 Amerikan tarafı ise mart ayının ilk günlerine kadar yaptığı çeşitli açıklamalarda taslak metnin bir temel oluşturabileceğini belirtti. Lakin 6 Mart günü Trump’ın Ukrayna (ve Rusya - aşağıya bkz.) Özel Temsilcisi Keith Kellogg, ISW’nin analizine paralel şekilde Amerikan dış siyasetinin “silahsızlandırılmış bir Ukrayna” öngörmediğini belirterek bu konuda olumsuz görüş belirtti.38

Ev sahipliği meselesinde ise, ABD ev sahibi olarak Suudi Arabistan’ı tercih etti. 11 Mart günü Ukrayna ile Cidde’de yapılan mutabakatta ABD tarafı eklediği maddeyle mekik diplomasisini andıran bir süreç yürüteceğini duyurdu. Bu model, Ukrayna ile ABD’nin kuracağı müzakere takımlarının (heyet) bir an önce pazarlığa başlamasını, sonra da burada ortaya çıkan tekliflerin ABD tarafından Rus temsilciler ile ele alınmasını öngörüyordu.39 ABD’nin bu tercihi, yukarıda tasvir ettiğimiz şekilde tarafların arasında havada ve karada çatışmaların sürdüğü bir dönem için de uygundu; zira tarafların arasında şiddetin dozajı hiçbir zaman düşmemesi masaya oturmalarını pratik açıdan imkânsız kılıyordu. Bu duruma ise tarafların ateşkese çok istekli olmamaları ve masaya oturmadan önce son bir kez kendilerini ispatlama çabası içinde olmalarının neden olduğu söylenebilir.

15 Mart günü Ukrayna ve ABD, kendi heyetlerini ve bu heyetlerin liderlerini kesinleştirdi. Ukrayna heyeti Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Ofisi Başkanı Andri Yermak’ın başkanlığında, Dışişleri Bakanı Andri Sybiha, Savunma Bakanı Rüstem Ümerov ve Yermak’ın yardımcısı Pavlo Pavisa’dan oluşuyordu. İlk 3 isim aynı zamanda 11 Mart günkü müzakereleri de Ukrayna adına yürüten ekipti.40

Amerikan tarafında ise biraz daha ilginç gelişmeler yaşandı. Trump’ın dış siyaset ekibinde daha önce Ukrayna ve Rusya Özel Temsilcisi olarak atanan emekli General Keith Kellogg sadece “Ukrayna Özel Temsilcisi” olarak Ukrayna ile pazarlıkları yürüten ekibin başına atandı. NBC News, bu kararın ismi verilmeyen bir Rus yetkiliye dayandırarak Kremlin’in Kellogg’u fazla Kiev yanlısı bulmasından kaynaklı olduğunu iddia ediyor. Zira, Kellogg yaklaşık bir yıl önce America First Policy’ye yazdığı bir raporda Ukrayna’nın barış müzakerelerine katılması şartıyla savaş sonrasında Rusya’ya karşı kendisini savunabilmesi için silahlandırılmaya devam edilmesi gerektiğini savunmuştu.41 Kellogg, Amerikalıların şubat ayında Ruslarla Riyad’da ve mart ayında Ukraynalılarla yaptığı iki pazarlıkta da Rusya-Ukrayna Özel Temsilcisi sıfatıyla bulunması gerekmesine rağmen katılmamıştı.42 Öte yandan 19 Şubat günü Riyad’daki Rus-Amerikan zirvesini takiben Kiev’e bir ziyaret gerçekleştirmişti.43 Suudi Arabistan’daki müzakereler ise ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio önderliğinde, Ortadoğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff, CIA Direktörü John Ratcliffe ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Michael Waltz’un olduğu bir heyet tarafından yürütülmüştü.44 Böylece Kellogg’un yerini Ortadoğu Özel Temsilcisi Witkoff’a bıraktığı söylenebilir.

18 Mart günü ise ateşkes sürecinde ilk somut sonuç alındı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ABD Başkanı Donald Trump ile yaptığı telefon görüşmesi sonucunda, Trump’ın tavsiyesi üzerine 30 gün için enerji altyapılarının vurulmamasına yönelik tek taraflı bir ateşkes ilan etti. Rusya tarafı, Trump’ın geniş çaplı 30 günlük bir ateşkes/barış teklifine ise soğuk yaklaştı ve bunun gerçekleşmesi için kendi önkoşullarını ileri sürdü: (1) Bütün cephe hattı boyunca gözlem noktalarının belirlenmesi, (2) Ukrayna’nın “cebren yürüttüğü seferberliğinin” sonlandırılması ve (3) Ukrayna’nın silahlanmasının sonlandırılması. Ayrıca Kiev rejiminin daha önce yapılan uzlaşıları çok kez ihlâl ettiğini, “uzlaşmaya varılamaz” bir hüviyet taşıdığını ve işgal ettiği süre boyunca Kursk’ta “terör vasfını haiz suçlar” işlediğini iddia etti. Bunun haricinde Karadeniz’de güvenli geçişler için görüşmelerin başlatılması konusunda her iki taraf da uzlaştı. Esir değişimi konusunda da Rusya ile Ukrayna’nın ertesi gün -yani 19 Mart’ta- 175’er esiri takas etmesi hususunda uzlaşıldı. Rusya ayrıca iyi niyet göstergesi olarak Rus hastanelerinde tedavi gören 23 ağır yaralı Ukraynalı askerini de iade edeceğini açıkladı. Taraflar ayrıca ateşkese dair hususlar için bilirkişi grupları kurma kararı aldı.45

Nitekim 19 Mart günü yukarıda öngörüldüğü şekilde iki taraf esir değişimini gerçekleştirdi.46 Öte yandan taraflar arasında süren İHA savaşı da kesilmezken taraflar birbirini suçlamaya devam etti. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, 19 Mart günü Kuban’daki petrol deposunun ve 21 Mart günü ise Rusların daha yeni geri aldığı Suca şehrindeki doğalgaz dağıtım istasyonunun vurulduğunu açıklarken, bunun devam ettirilmesi durumunda Rusya’nın misliyle cevap vereceğini belirtti.47 Ukrayna ise Putin’in ateşkes kararnamesini imzalamasından sadece saatler sonrasında Sumı bölgesinde iki hastanenin vurulduğunu açıkladı. 40 İHA ile düzenlenen saldırılarda ilk gözlemlere göre herhangi bir can kaybı tespit edilmedi. Zelenski saldırının sivil altyapıyı hedeflediğini teyit etti ve “tam olarak da böylesi gece saldırılarının (Ukrayna’nın) enerji sistemini, altyapısını ve Ukraynalıların normal yaşantısını mahvettiğini, (…) bu gecenin de bundan azade olmamasının gösterdiği şeyin barış için Rusya’ya baskının devam etmesi gerekliliği olduğunu” söyledi.48 Rusya’nın saldırıları aralıklarla devam etti. Diplomatik açıdan en çarpıcı olanı ise 20 Mart günü Çekya Devlet Başkanı emekli General Petr Pavel’in Odessa’yı ziyareti esnasında düzenlenen saldırı oldu.49

Devam eden bu şartlar altında, 23-25 Mart günleri arasında Riyad’da ABD ile Rusya ve Ukrayna arasında ateşkes görüşmeleri yapıldı. Görüşmelerin temel jeopolitik gündemi tarafların “enerji altyapısına” yönelik hava ateşkesini onaylamanın yanında, Karadeniz’de ateşkes ve güvenli seyrüseferin tesisi ile “tahıl anlaşması” meseleleri oldu. Görüşmeler “mekik diplomasisi” usulünce yürütüldü. Evvela 23 Mart günü Amerika ile Ukrayna heyetleri 5 saat süren görüşmeler sonucunda bazı uzlaşmalara vardılar. Her iki taraftan da görüşmelerin olumlu geçtiğine dair mesajlar verildi. Ukrayna tarafı, tarafların birbirlerinin enerji altyapılarını, nehir taşımacılık hatlarını ve Karadeniz’deki Herson, Nikolayev ve Odessa gibi limanlarını ve gemilerini vurmayacağına yönelik bir anlaşmaya vardığını belirtti. Trump ise ertesi gün Ukrayna ile ayrıca NTE anlaşmaları hususunda uzlaştıklarını ve çok yakında anlaşmanın imzalanacağını ifade etti.

Amerikan ile Rus heyeti ise 24 Mart günü 12 saate yakın bir görüşme gerçekleştirdi. Bu esnada Ukrayna Heyeti de Suudi Arabistan’da kalmaya devam etti, zira bu toplantıdan sonra 25 Mart günü Amerika ve Ukrayna Heyetleri ikinci bir görüşme de gerçekleştirdi. Rusya tarafı görüşmeleri yoğun ve karmaşık, öte taraftan Rusya ve Amerika için çok faydalı olarak değerlendirdi. Her sorun çözülemese bile bu yönde atılan adımları değerli bulan Moskova, ilerleyen görüşmelerde “başta BM olmak üzere uluslararası toplumu” ve “diğer devletleri” de sürece dâhil ederek Washington ile görüşmelere devam edeceğini ifade etti. Nitekim Beyaz Saray her iki görüşmeye dair sonuç metinlerini, Kremlin ise kendi ikili görüşmesine dair bir sonuç metnini 25 Mart günü yayımladı.50

Bu metinler incelendiğinde dikkat çekebilecek bazı hususlar şöyledir. Ukrayna bu esas jeopolitik hususun yanında, Amerika ile daha önceki mutabakat metninde de vurguladığı üç “insanî” meseleyi müzakere ve pazarlık gündemine almıştır ve Amerikan tarafının bu hususlarda yardım etmeye devam edeceğine dair beyanatını almıştır. Bunlar: (1) Esir değişimi, (2) sivil mahkûmların salıverilmesi ve (3) Rus ailelerine evlatlık verilen Ukraynalı çocukların iadesi meseleleridir. İlk meseleye dair 19 Mart günü mütevazı bir teşebbüste bulunulduğu yukarıda anlatılmıştır. Üçüncü mesele hakkında ise Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski, bir açıklamasında “bütün bu ateşkes sürecinin Ukrayna açısından en kıymetli meselesi”nin çocuklar meselesi olduğu yorumunda bulunmuştur. Ukrayna tarafının açıklamalarına göre 19.500 civarında Ukraynalı çocuk rızaları dışında Rus ailelere evlatlık verilmiş, bunlardan 1200 kadarı ise geri alınabilmiştir.51

Bu metin özelinde yer almayan lakin Ukrayna’nın masaya oturmadan önce vurguladığı bir başka mesele ise Ukrayna’nın mevcut cephe hattından başka Rusya’ya toprak terk etmeyeceğidir. Zira, Rusya 2022 yılının Şubat ayında başlattığı harekâttan bir süre sonra Kiev’e girme teşebbüsünden vazgeçmiştir. Ukrayna 2022 yazında başlattığı karşı taarruzda doğu bölgelerindeki bazı topraklarını da kurtarmaya başlayınca, Rusya Eylül ayının sonlarında Doğu Ukrayna’daki işbu 4 bölgenin -Donetsk, Luhansk, Zaporojiye ve Herson- Rusya’ya katılması için bir referandum düzenlemiş ve referandumun neticesinde bu bölgeleri Ukrayna idari haritasında belirtilen sınırlarıyla kendine kattığını ilan etmiştir. Yani Rusya, tek taraflı ilan ettiği yeni sınırlarındaki bütün toprakları aslında kendine katamamıştır ve bu toprakları da talep etmektedir. Ukrayna ise Kırım ve bu dört bölgede ulaşılan cephe hattından pazarlık maksatlı geri çekilmeyeceğini açıklamıştır.52

Amerikan-Rus görüşmelerinde tarafların yayımladıkları sonuç metinlerinde bazı önemli farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Amerikan tarafının sonuç metninde, Karadeniz’de seyrüsefer güvenliğinin tesisi ile birlikte Amerika’nın Rusya’ya bazı hususlarda yardım edeceği açıklanmıştır. Bunlar: (1) Tarım ürünleri ve gübre ihracatında yeniden dünya piyasalarına açılması, denizlerdeki sigorta ücretlerinin düşürülmesi ve bu işlemlerin mümkün olması için dünya limanları ve ödeme sistemlerine erişiminin geliştirilmesi meseleleridir.53 Daha açık bir dille bilhassa tarım ürünleri alanından başlayarak Rusya’ya uygulanan yaptırımların kaldırılmasıdır, zira 2022 şubatından itibaren Ruslara uygulanan yaptırım Rusları hem uluslararası rotalardan hem de dünya finans sisteminden dışlıyordu. Rus tarafının sonuç metninde ise bu daha açık ifade edilmiş, daha somut bir yol haritası çizilmiş ve hatta önkoşul olarak ileri sürülmüştür. Metne göre “Karadeniz inisiyatifi” olarak da isimlendirilen deniz ateşkesi ve tüm bunların gerçekleşmesi gıda ve gübre sektöründeki (en başta Rosselhozbank - Rusya Ziraat Bankası) Rus bankalarının ve şirketlerinin SWIFT sistemine geri dönmesi ile bunların üzerlerinden yaptırımların kaldırılması, Rus bandıralı gemilerin maruz kaldığı kısıtlama ile yaptırımların kaldırılması ve Rus tarım araçları ile Rus gübresinin nakliyesine dair kısıtlamaların kaldırılmasını “takiben” hayata geçirilecektir.54

Sonuç: Silahların Gölgesinde Sınırlı ve Çelişkili Bir Ateşkes

Amerika’nın Ukrayna ve Rusya’yı tabiri caizse önüne katarak yürütmeye çalıştığı ateşkes sürecinde şu ana kadar kabaca üç aşama gözlemlemek mümkündür. İlk aşamada ABD Şubat ayı ortasından Mart ayı ortasına kadar tarafları kendi öngördüğü bir müzakere modeli uyarınca masaya oturtmaya uğraştı. Bu süreçte Ukrayna ile bir diplomatik kriz yaşandı ve ancak 11 Mart günü Ukraynalılarla yapılan müzakereler sonucunda bu aşama fiilen tamamlandı. İkinci aşama ise Rusya’nın 18 Mart günü Amerikalıların istediği gibi mutlak bir ateşkes olmasa da tek taraflı ve “enerji altyapısının vurulmaması”na yönelik 30 günlük bir ateşkes ilan etmesiyle başladı. Bu etap 23-25 Mart tarihleri arasında ABD’nin Ukrayna ve Rusya müzakere heyetleriyle/takımlarıyla ilk defa “mekik diplomasisi” formatında görüşmesi sonucunda “enerji altyapısı ve Karadeniz özelinde” olmak suretiyle ateşkes daha olgun ikinci versiyonuna ulaştı. Üçüncü aşamada ise tarafların nisan ayı ortasında ve yine Riyad’da yeni müzakerelere başlaması ve yeni uzlaşılara varması bekleniyor. Müzakerelerde kullanılacak format ve diğer detaylar ise şu an için tam manasıyla kesinleşmiş sayılmaz.55

Öte yandan her iki tarafın da belli başlı haber ajansları takip edildiğinde bu ateşkes mutabakatlarından sonra bile tarafların İHA saldırılarını durdurmadığı görülecektir.56 Ukrayna ve Rusya tarafları defaatle birbirlerini barışı istememekle, güvenilmez olmakla ve mutabık kalınan hususları çiğnemekle suçlamaktadır ama Amerika’nın ateşkes ısrarına hayır demenin veya açık biçimde itiraz ve tartışma teşebbüsünün sonucunun da ne olacağını bilmektedir. Yine de taraflar, enerji altyapılarını ve Karadeniz’deki gemilerini vurmadığı sürece bu sınırlı ateşkesin esasen ihmâl edilmediğini söylemek mümkün. Lakin yeni gelişmeler bu imkânı ziyadesiyle zorlamaktadır. Zira, son haberlere göre Rusya, 18-30 yaş aralığında 160 bin kişiyi askere çağırmıştır ve bu durum Rusya Devlet Başkanı Putin’in, Rus ordusunun büyüklüğünü 1,5 milyon askerden 2,4 milyona çıkartmak gerektiği yönündeki açıklamalarıyla birlikte ele alınmaktadır.57 9 Nisan günü ise Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenski ve Ukrayna Genelkurmay Başkanı Oleksandr Sırski, yaptıkları açıklamalarda Rusya’nın 67 bin askeri Kursk bölgesinde konuşlandırdığını ve Ukrayna’nın kuzeyinde fiilen bir bahar taarruzu başlattığını ifade etmiştir.58

Rus uluslararası siyaset uzmanları başta ateşkes fikrine genel olarak şüpheci yaklaşmıştır. Önemli Rus düşünce kuruluşlarından RIAC’ın genel direktörü Ivan Timofeyev’in 10 Mart günü Ukrayna için yaptığı kâr-zarar bilançosunda kendi fikirlerini şöyle açıklar: Rusya zaten bu savaştan öyle veya böyle muzaffer ayrılmak üzeredir. Rusya, Ukrayna’dan hem toprak hem de nüfus olarak çok daha büyük bir devlettir. Soğuk Savaş sonrasında nüfus dinamiklerinin azalma eğiliminde olması her iki devletin ortak sorunu olsa da, Ukrayna verdiği kayıpların yerini doldurmakta Rusya’ya kıyasla çok daha fazla zorlanacaktır. Ukrayna’nın altyapısı çok büyük zararlar görmüştür, nüfusu mülteci veya göçmen olarak Batı ülkelerine göçmüştür ve Batı’ya işgücü ve beyin göçü temin eden bir müstemlekeye dönüşmüştür. Ukrayna’nın 1991’deki sınırlarına dönme ihtimâli olmadığı gibi, Rusya geç ve ağır da olsa cephede yavaş yavaş üstünlüğü ele almış ve ilerlemeye başlamıştır. Tüm bu yıkım, alışılmış bir rutin olan savaş hâlinin kaybı, toplumu bir arada tutan zafer ülküsünün yitmesi ve savaşta alınan mağlubiyet Ukrayna’nın gelecekteki iç siyasi düzenini de istikrarsızlaştıracaktır. Ukrayna’nın burada hanesine artı yazılabilecek şeyler hâlâ bağımsız olması, Batı Bloku’nun kolektif desteğiyle modern Batı silahlarıyla mücehhez olması ve Avrupa’nın en büyük ve en tecrübeli ordularından birine sahip olmasıdır. Ayrıca toprak kaybı da çatışma öncesi duruma göre abartılacak kadar büyük değildir.59

Timofeyev 20 Ocak günkü analiz yazısında ise Amerika’nın “zararın neresinden dönersek kârdır” fikriyle ateşkes sürecini başlatacağı değerlendirmesinde bulunmuştu. Timofeyev’e göre Amerika savaş meydanındaki kaybı sınırlamak, sınırlı kaynaklarını sonu gelmeyecek ve kaybedilecek bir savaşa daha fazla yatırmamak arzusundadır. Yaptırım siyaseti Rusya’nın canını acıtsa da öldürmemiş, Rusya bu savaşı sürdürebilmiştir. Ayrıca Trump ve hükümeti, kendi hanelerine bir diplomatik zafer yazdırmak istemektedir ve kanlı Ukrayna Savaşı’nın sonlandırılması kesinlikle böyle bir zafer olacaktır. ABD buradaki çatışmayı durdurarak dikkatini yükselen Çin’e rahatça kaydırmak, aynı zamanda çatışmaların tırmanması durumunda Rusya’nın kendini Kuzey Kore ve İran gibi Amerikan karşıtı ülkeleri desteklerken bulduğu senaryoyu da önlemek istemektedir.60

Timofeyev’e göre bu ateşkesin Rusya’ya sunacağı kazançlar ise çok daha muğlaktır. Hâlihazırda cephede ağır da olsa ilerleyen bir Rusya vardır ve bu ateşkes şu sıralar gittikçe bunalmakta olan Ukrayna’yı “soluklandırma” aracı olarak kullanılabilir. Hem Rusya-Ukrayna hem de Rusya-Batı ilişkileri çerçevesinde taraflar birbirlerine güvenmemektedir. Daha önce imza edilen Minsk Mutabakatları defaatle bozulmuştur. Batı Bloku ise Soğuk Savaş biterken Gorbaçov başta olmak üzere verdiği Doğu’ya asla genişleme olmayacak sözünü defalarca bozmuştur. Zaten, Ukrayna Krizi’ne sebebiyet veren temel mesele Avrupa güvenlik mimarisinin hatalı tasarlanmasıdır. Zira, Soğuk Savaş sonrasında Rusya, Batı tarafından hiçbir zaman eşit bir partner olarak kabul edilmemiş ve talepleri dikkate alınmamıştır. Batı’nın Rusya’ya koz olarak sunabileceği iki teklif de -Ukrayna’nın NATO’ya alınmaması ve yaptırımların kaldırılması- esasında manasızdır. Zira Ukrayna üye olmadığı şu durumda da zaten Batı ile büyük bir askerî işbirliği içindedir. Ayrıca Batı’nın genel yaptırım siyaseti incelendiğinde görülecektir ki Batı uyguladığı yaptırımları çok sürüncemeli ve ağır ağır kaldırmakta ve süreç içinde en ufak bir siyasi anlaşmazlık yaşandığında ise hızla yeniden yürürlüğe sokmaktadır. Nihayetinde hem Ukrayna’nın hem de Rusya’nın barıştan beklentileri taban tabana zıt olduğu için barış zaten mümkün değildir.61

Nitekim, Rusya-Batı ilişkileri uzmanlarından Andre Kortunov, 4 Mart tarihli yazısında Trump’ın Rusya’ya olan yaptırımları 1 yıl daha uzattığından bahsederek Trump’tan “samimi bir Rus taraftarlığı beklememek” gerektiğini ifade etmişti.62 Lakin raporumuz boyunca ateşkes sürecinin seyrine baktığımızda Rusya açısından çok daha iyimser bir tablo görüyoruz. Amerika’nın ateşkes sürecindeki tutumu daha ziyade Rusya’ya hitap etmektedir. Zelenski ile Trump’ın Oval Ofis’teki tartışmasında Amerikan tarafı Ukrayna’nın hem altyapıda hem de cephe hattında büyük sıkıntılar yaşadığını belirtmiş, Ukrayna’yı mağlup taraf olarak kodlamıştır. Daha sonra yeniden tesis edilse de mühimmat ve istihbarat paylaşımının kesilmesinin Ukrayna’yı zorda bıraktığına dair iddialar vardır. Trump Hükümeti’nin tasarruf tedbirleri kapsamında Ukrayna’nın iddia ettiği çocuk kaçırma ve insan hakları ihlalleri iddialarını takip etmek için kurulan birimlere maddi destek vermeyi kesmiştir ve bu birimlerin geleceği tehlikeye atılmıştır.63 ABD’nin Rusya ve Ukrayna ile yaptığı görüşmeleri emanet ettiği isimlerden olan Ortadoğu Özel Temsilcisi Witkoff, Rusya’nın işgal ettiği bölgelerde zaten bir referandum yaptığını ve halkın çoğunun Rusları istediği iddiasını dillendirmiştir.64 Öte yandan Amerika’ya hakkını teslim etmek gerekirse Putin’in Ukrayna’da yeniden seçimlerin yapılması için BM kontrolünde bir hükümet kurması talebi kabul edilmemiştir.65 Zira Rusya, Zelenski’nin görev süresi resmen süre dolmasına rağmen OHAL sayesinde görevini sürdürmesini gayridemokratik bir durum olarak ileri sürmektedir.

ABD-Ukrayna-Rusya arasında geçen bu ateşkes sürecinde Avrupa ise müttefiki ABD tarafından süreçten dışlanmıştır. RIAC’ın eski genel direktörü siyaset bilimci Andre Kortunov’a göre bu durum evvela AB’nin jeopolitik açıdan bir güç olma statüsünü taşıyıp taşımadığını sorgulatmıştır, öyle ki Batı ittifakı ABD ile SSCB’nin İngiltere, Fransa ve İsrail’i yine benzer şekilde devredışı bırakıp nihai durumu belirledikleri 1956 Süveyş Krizi’nden beri ilk defa bu kadar büyük bir krizin içine girmiştir. Dolayısıyla NATO dahil Batı ittifakının geleceğine dair menfi ihtimaller akıllara gelmeye başlamıştır.66 Rusya ise bu süreçte ABD ile masaya oturup iyi anlaşabilen ve ABD’nin saygılı ve bir manada dengi olarak kabul ettiği bir güç görüntüsü vermektedir. Burada Kortunov, Trump siyasetinin en basit tabirle sabırsız olma vasfına vurgu yapmaktadır. Kendisine göre Rusya ile ABD’nin uzlaşması ve ilişkileri toparlaması için altın bir fırsat doğmuştur. Şüphesiz ki bu ateşkesten kalıcı barış doğmaması ve bu arada Ukrayna’nın toparlanması ve yeniden silahlandırılması ihtimâli mevcuttur lakin bu alınabilecek bir risktir. Zira, hem bu fırsat penceresi Trump’ın sabrı bitene kadar açık olacaktır ve bu da en fazla 1-2 aylık bir süre olacaktır hem de Rusya pazarlıklarını yürütürken tüm bu hususları önceleyerek ve konu başlığı hâline getirerek pazarlıklarını yürütmektedir.67

ABD’nin tarafları böylesine hızlı bir ateşkes sürecine sokma çabası Trump hükümetinin hem iç siyasette muhalefetine karşı hem de dış siyasette Avrupa’ya karşı bir diplomatik zaferle gelme çabası olarak da yorumlanabilir. Hatta daha genel bir perspektiften hem Amerikan hem de dünya kamuoyuna bir diplomatik zafer sunma amacı taşıdığı söylenebilir. Barışa dair vizyonları taban tabana zıt - Ukrayna bütün topraklarını geri almak isterken, Rusya Ukrayna’yı silahsız ve tarafsız bir ülke kılmak istiyor - ve bunun farkında olan iki taraf da ABD’nin reddedemeyecekleri bir teklif yapması üzerine masaya oturtulmuştur.

Raporumuzu Türkiye’yi hatırlattığını söylediğimiz üçüncü madde, yani ateşkeste Türkiye’ye düşecek rolü tespitle bitirelim. Bilhassa Ukrayna, Avrupa ve Türkiye’yi sürece dâhil etmeye çalışmaktadır. Ukrayna Türkiye’ye Karadeniz meselesinde ve Arap ülkelerine enerji alanında rol vermek istemektedir.68 Rusya ise ileriki aşamalarda farklı devletleri de masada görmek istediğini 24 Mart’taki ateşkes görüşmelerinde ifade etmiştir. Amerika ise alternatif güçleri - bilhassa Ukrayna’nın arzusuna rağmen- meseleden şimdilik uzak tutmaktadır. Bunu diplomatik zaferden aslan payını kendisi almak istediği için yaptığı düşünülebilir. Öte yandan hâlen daha çatışmaların sürmesi ve ateşkes sürecinin pek istikbal vaat etmemesi, ayrıca sürecin genel olarak karışık olması ve de bugüne kadar farklı güçlerin zaten bu teşebbüste başarısız olmaları da Amerika’yı muhtemelen bu hususta pek heveslendirmemektedir.

Yine de Türkiye, Amerika ile Rusya arasındaki yakınlaşma sürecinin başka bir kısmına ev sahipliği yapmaktadır. Karşılıklı büyükelçiliklerin yeniden açılması üzerine yapılan görüşmelerin ilki 27 Şubat günü İstanbul’daki ABD Konsolosluk binasında gerçekleşmiş ve 6 saat sürmüştü. Bu görüşmelerin ikincisi ise 10 Nisan günü bu sefer İstanbul’daki Rusya Konsolosluk binasında düzenlendi. Öte yandan resmî açıklamalara göre bu görüşmelerde Ukrayna meselesi ve diğer büyük çaplı siyasî meseleler gündeme alınmamaktadır.69<

1 Associated Press, “Trump’ın Putin ile telefon görüşmesi Rusya’yı izole etmeye yönelik ABD çabalarını sonlandırdı,” Vladimir Isachenkov’un haberi, 13.02.2025, https://apnews.com/article/russia-trump-putin-ukraine-war-32f3b815693df3485b086e647d2e26f7

2 Rus resmi makamları ve kamuoyu, Ukrayna’da yaşanan çatışmaları Özel Askeri Harekât kavramıyla ifade ederken, Batı ve Ukrayna tarafı ise savaş kavramını kullanmayı yeğliyor. Yazar ise raporun genelinde “çatışma” veya “kriz” kavramını tercih etmiştir. Yazar ayrıca bazı özel isimlerin imlasında da kendi özel kullanımını yeğlemiştir.

3 Kremlin, “ABD Başkanı Donald Trump ile telefon görüşmesi,” 12.02.2025, http://en.kremlin.ru/events/president/news/76259

4 NBC News, “ABD ve Rusya Ukrayna Savaşı hakkında düzenlenen yüksek düzeydeki zirvede büyükelçilikleri yeniden açma kararı aldı, Chantal da Silva ve Charlotte Gardiner’in haberi, 18.02.2025, https://www.nbcnews.com/news/world/us-russia-talks-ukraine-europe-invasion-rcna192544

5 NBC News, “Avrupa liderleri Trump kendilerini Ukrayna görüşmelerinden kovaladıktan sonra acil toplanıyor,” Astha Rajvanshi, Richard Engel ve Nancy Ing’in haberi, 17.02.2025, https://www.nbcnews.com/news/world/european-macron-paris-trump-ukraine-zelenskyy-putin-war-peace-rcna192437

6 BBC News Türkçe, “Zelenskiy'e Beyaz Saray'ı terk etmesi söylendi: Trump, 'Barışa hazır olduğunda geri dön' dedi,” 28.02.2025, https://www.bbc.com/turkce/articles/cly22vpw64lo

7 Beyaz Saray, “Başkan Trump’ın Kongre konuşmasında yaptığı açıklamalar,” 06.03.2025, https://www.whitehouse.gov/remarks/2025/03/remarks-by-president-trump-in-joint-address-to-congress/

8 BBC News Türkçe, “Trump: Zelenskiy müzakere masasına gelmeye hazır,” 04.03.2025, https://www.bbc.com/turkce/articles/cp9y00414mvo

9 BBC, “İngiltere, Ukrayna ve ABD’nin ateşkes anlaşması yapmasına yardım etti - devlet kaynakları,” Damian Grammaticas ve Megan Fisher’ın haberi, 12.03.2025, https://www.bbc.com/news/articles/ce34zg70exxo

10 Kyiv Independent, “Ukrayna Savaşı Gelişmeleri: Eğer Rusya uyacaksa Ukrayna geçici ateşkese hazırdır, ABD Ukrayna’ya güvenlik ve istihbarat yardımını yeniden tesis edecek,” 11.03.2025, https://kyivindependent.com/ukraine-war-latest-ukraine-is-ready-for-temporary-ceasefire-if-russia-sticks-to-it-us-to-restore-security-intelligence-assistance-to-ukraine/

11 Kyiv Independent, “Gabbard teyit etti, ABD Ukrayna ile yeniden istihbarat paylaşımına başladı,” Martin Fornusek’in haberi, 12.03.2025, https://kyivindependent.com/us-resumes-sharing-intelligence-with-ukraine-gabbard-confirms/

12 Kyiv Independent, “Top onlarda – Rubio Rusya’nın Ukrayna ile ateşkes hamlesi hakkında konuştu,” Kateryna Hodunova ve haber masasının haberi, 11.03.2025, https://kyivindependent.com/ball-is-in-their-court-rubio-on-russias-move-toward-ceasefire-with-ukraine/; BBC, “İngiltere, Ukrayna ve ABD’nin ateşkes anlaşması (…)”

13 Tom Bateman, “Ukrayna’daki ateşkes planını tek tek deşifre ediyoruz,” BBC 12 Mart 2025, https://www.bbc.com/news/articles/c5y42125239o; ABD Dışişleri Bakanlığı, “Cidde’deki ABD-Ukrayna Görüşmesi Ortak Basın Açıklaması,” 11.03.2025, https://www.state.gov/joint-statement-on-the-united-states-ukraine-meeting-in-jeddah/

14 Kyiv Independent, “Rusya’nın Donetsk bölgesindeki Dobropillia’ya yaptığı saldırılarda 11 ölü ve 50 yaralı, bölgede yas günü ilan edildi,” Olena Goncharova ve haber masası, 08.03.2025, https://kyivindependent.com/russian-attack-on-dobropillia-in-donetsk-oblast-kills-4-injures-18/

15 Kyiv Independent, “ABD Ukrayna ile istihbarat paylaşımına savunma alanında devam ediyor, Rus birliklerine saldırı için etmiyor - CNN haberi,” Sonya Banduil’in haberi, 08.03.2025, https://kyivindependent.com/us-continuing-to-share-some-intelligence-with-ukraine-solely-for-defense-purposes-cnn-reports/; Kyiv Independent, “ABD Ukrayna ile savunma alanındaki istihbarat paylaşımını kesmedi - Trump’ın Özel Temsilcisi,” Martin Fornusek’in haberi, 10.03.2025, https://kyivindependent.com/us-hasnt-stopped-sharing-defense-related-intelligence-with-ukraine-trumps-envoy-says/

16 Kyiv Independent, “ABD ‘şimdi’ Ukrayna ile istihbarat paylaşımı kesintisini sonlandıracak - Trump,” Abbey Fenbert’in haberi, 10.03.2025, https://kyivindependent.com/us-has-just-about-lifted-pause-on-intelligence-sharing-with-ukraine-trump-tells-media/

17 Kyiv Independent, “Kryvyy Rih’te otele düzenlenen füze saldırısında 4 ölü ve 32 yaralı - biri çocuk” Dmytro Basmat’ın haberi, 05.03.2025, https://kyivindependent.com/russian-missile-attack-on-hotel-in-kryvyi-rih-kills-2-injures-7/

18 Kyiv Independent, “Rusya’nın Donetsk bölgesindeki Dobropillia’ya (…)”

19 Reuters, “ABD askeri yardımı durdurduktan sonra Rusya Ukrayna’ya büyük bir füze saldırısı başlattı,” Anastasia Malenko, Olena Harmash ve Tom Balmforth’un haberi, 07.03.2025, https://www.reuters.com/business/energy/russian-attack-damaged-gas-production-facilities-ukraines-naftogaz-says-2025-03-07/

20 Ukrainska Pravda, “Rusya Ukrayna’nın Naftogaz tesislerine 17. kez saldırdı - hasar var,” Iryna Balachuk’un haberi, 07.03.2025, https://www.pravda.com.ua/eng/news/2025/03/7/7501705/

21 Reuters, “Rusya’nın Kirishi Rafinerisi Ukrayna İHA saldırılarında düşen parça ile vuruldu,” Guy Faulconbridge’in haberi, 08.03.2025, https://www.reuters.com/world/europe/russias-kirishi-refinery-attacked-by-ukrainian-drones-governor-says-2025-03-08/

22 Çeşitli kaynaklar Rus kuvvetlerinin Suca’ya 12 Mart günü girdiğini belirtmektedir. RBK, “Savunma Bakanlığı Suca’nın kurtarıldığını ilan etti,” 13.03.2025, https://www.rbc.ru/politics/13/03/2025/67d18cbb9a79472a4172ede0

23 Guardian, “Barış görüşmeleri başlarken Moskova’ya düzenlenen İHA saldırısında üç kişinin öldüğü rapor edildi,” Pjotr Sauer’in haberi, 11.03.2025, https://www.theguardian.com/world/2025/mar/11/moscow-airports-suspend-flights-after-massive-ukrainian-drone-attack

24 Kyiv Independent, “Ukrayna dünkü toplu saldırıda Moskova ve Oryol bölgelerindeki Rus petrol tesislerini hedefledi - ordu iddia ediyor,” Martin Fornusek’in haberi, 11.03.2025, https://kyivindependent.com/ukraine-strikes-russian-oil-facilities-in-moscow-oryol-oblasts-overnight-military-claims/

25 TASS, “Moskova’daki petrol rafinerisi normal rejimde çalışıyor,” 11.03.2025, https://tass.ru/obschestvo/23368049

26 Lenta, “Ukrayna Silahlı Kuvvetleri, yüzlerce İHA’yı Moskova’ya yolladı (…)”; SHOT, 11 Mart 2025 saat 07.19’daki Telegram gönderisi, https://t.me/shot_shot/78232

27 Guardian, “Barış görüşmeleri başlarken Moskova’ya düzenlenen (…)”

28 RBK, “Moskova Bölgesi’nde yüzlerce İHA’nın saldırısı (…); Rusya Savunma Bakanlığı (resmî hesap), 11 Mart 2025 saat 14.37’deki Telegram gönderisi, https://t.me/mod_russia/49966

29 RBK, “Savunma Bakanlığı Suca’nın kurtarıldığını ilan etti”

30 TASS, “Ukrayna Silahlı Kuvvetleri’nin Kursk’taki toplam kaybı 67 bin askeri geçti,” 13.03.2025, https://tass.ru/armiya-i-opk/23384591

31Kyiv Independent, “Ukrayna’nın saldırısının ardından Rusya’daki Krasnodar Bölgesi’ndeki petrol rafinerisinde büyük yangın” Dmytro Basmat’ın haberi, 14.03.2025, https://kyivindependent.com/large-fire-reported-at-oil-refinery-in-russias-krasnodar-krai/ ; RBK, “Tuapse’de İHA’larla saldırılan petrol rafinerisindeki yangın kontrol altına alındı,” 16.03.2025, https://www.rbc.ru/rbcfreenews/67d5e9e39a794725e4738e01

32 Rusya Savunma Bakanlığı (resmî hesap), 15 Mart 2025 saat 07.21’deki Telegram gönderisi, https://t.me/mod_russia/50118

33 RBK, “Savunma Bakanlığı bu gece Rusya semalarında 126 İHA’nın engellendiğini açıkladı,” 15.03.2024, https://www.rbc.ru/politics/15/03/2025/67d500419a794747653a248b

34 Kyiv Independent, “Ukrayna İHA’ları Astrahan Bölgesi’nde bir yakıt tesisine saldırdı - vali iddia etti,” Tim Zadoroshnyy’nin haberi 17.03.2025, https://kyivindependent.com/ukrainian-drones-strike-fuel-facility-in-russias-astrakhan-oblast-causing-fire-governor-says/; RIA Novosti, “Astrahan Bölgesi’ndeki İHA saldırısında bir kişi yaralandı,” 17.03.2025, https://ria.ru/20250317/ataka-2005413063.html

35 Kyiv Independent, “Rusya dün gece Ukrayna’ya 178 İHA ile saldırdı, enerji altyapısını hedefledi,” 15.03.2025, https://kyivindependent.com/russia-attacks-ukraine-with-178-drones-overnight-most-intercepted/

36 Reuters, “Kremlin Rusya ve ABD’nin 2022 İstanbul Taslağı’nı Ukrayna anlaşması için muhtemel bir temel olarak gördüğünü söyledi,” Dimitri Antonov ve Mark Trevelyan’ın haberi, 07.03.2025, https://www.reuters.com/world/europe/kremlin-says-russia-us-see-2022-istanbul-draft-possible-basis-ukraine-deal-2025-03-07/

37 Institute for the Study of War, Özet Dosyası: 15 Nisan 2022 tarihli İstanbul Protokolü Taslağı Hakkında,” 24.02.2025, https://www.understandingwar.org/backgrounder/fact-sheet-istanbul-protocol-draft-document-april-15-2022

38 Reuters, “Kremlin Rusya ve ABD’nin 2022 İstanbul Taslağı’nı (…)” ; Kyiv Independent, “İstanbul Görüşmeleri Ukrayna-Rusya barış görüşmeleri için temel oluşturamaz - Kellogg konuştu,” Tim Zadoroshnyy’nin haberi 06.03.2025, https://kyivindependent.com/istanbul-agreements-not-basis-for-ukraine-russia-peace-deal-trumps-kellogg-says/

39 ABD Dışişleri Bakanlığı, “Cidde’deki ABD-Ukrayna Görüşmesi Ortak Basın Açıklaması”

40 Kyiv Independent, “Zelenski Yermak’ı Ukrayna barış delegasyonunun başına atadı,” Kollen Post ve haber masasının haberi, 15.03.2025, https://kyivindependent.com/zelensky-appoints-yermak-to-lead-ukraines-peace-delegation/

41 Keith Kellogg ve Fred Fleitz, “Araştırma Raporu: Önce Amerika, Rusya & Ukrayna,” America First Policy Institute, 29 Nisan 2024, https://americafirstpolicy.com/assets/uploads/files/America_First%2C_Russia%2C___Ukraine_.pdf

42 NBC News, “Kremlin ABD’ye Trump’ın Ukrayna-Rusya Temsilcisini barış görüşmelerinde istemediğini iletti,” Keir Simmons, Courtney Kube, Natasha Lebedeva ve Peter Alexander’ın haberi, 13.03.2025, https://www.nbcnews.com/news/world/russia-urkaine-war-kremlin-keith-kellogg-special-envoy-barred-talks-rcna195981

43 Kyiv Independent, “Trump Kellogg’u Ukrayna Özel Temsilcisi olarak atadı, Rusya ile olan pazarlıklardan çekti,” Sonya Banduil’in haberi, 15.03.2025, https://kyivindependent.com/trump-appoints-kellogg-as-special-envoy-to-ukraine/; Kyiv Independent, “Trump’ın temsilcisi Kellogg görüşmelerden sonra Zelenski’yi ‘cesur lider’ diye övdü,” Martin Fornusek’in haberi, 21.02.2025, https://kyivindependent.com/trump-appoints-kellogg-as-special-envoy-to-ukraine/

44 NBC News, “Kremlin ABD’ye Trump’ın Ukrayna-Rusya Temsilcisini barış görüşmelerinde istemediğini iletti.”

45 Kremlin, “ABD Devlet Başkanı Donald Trump ile telefon görüşmesi,” 18.03.2025, http://www.kremlin.ru/events/president/news/76477

46 RIA Novosti, “Rusya ve Ukrayna esir değişimi yaptı,” 19.03.2025, https://ria.ru/20250319/minoborony-2006005868.html

47 Rusya Dışişleri Bakanlığı, “Rusya DİB resmî sözcüsü Maria Zaharova’nın Ukrayna’nın Rusya’daki enerji hedeflerini vurmasına dair mütalaası,” 22.03.2025, https://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/2004706/

48 Kyiv Independent, “Putin’in enerji hedeflerini vurmamayı kabul etmesinden saatler sonra Sumı bölgesinde 2 hastane vuruldu,” Olena Goncharova’nın haberi, 19.03.2025, https://kyivindependent.com/2-sumy-oblast-hospitals-hit-by-drones-hours-after-putin-agrees-to-halt-energy-grid-attacks/

49 Kyiv Independent, “Rusya Çekya Cumhurbaşkanı Petr Pavel’in ziyareti esnasında Odesa’yı İHA’larla vurdu,” Tim Zadorozhnyy’nin haberi, 21.03.2025, https://kyivindependent.com/russia-hits-odesa-with-drones-during-visit-of-czech-president-petr-pavel/

50 RBK, “ABD ile Riyad’da yapılan görüşmelerin sonucu- özet,” 25.03.2025, https://www.rbc.ru/politics/25/03/2025/67e143199a79474f8ec31a75

51 Kyiv Independent, “Son ateşkes görüşmelerinde ‘bir numaralı hedef’ Ukraynalı çocukların dönmesi - Zelenski konuştu,” Abbey Fenbert’in haberi, 27.03.2025, https://kyivindependent.com/return-of-ukrainian-children-number-one-aim-in-recent-ceasefire-talks-zelensky-says/

52 Kyiv Independent, “Daha fazla toprak kaybı olmayacak, nakledilen çocukların dönecek - Kiev barış görüşmelerinde kırmızı çizgilerini belirtti, Independent’in haberi” Abbey Fenbert’in haberi, 27.03.2025, https://kyivindependent.com/no-more-lost-territory-return-of-deported-children-kyiv-names-red-lines-for-peace-deal-independent-reports/

53 Beyaz Saray, “ABD ve Rusya Bilirkişi Heyetlerinin Karadeniz’e dair sonuçları,” 25.03.2025, https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/2025/03/outcomes-of-the-united-states-and-russia-expert-groups-on-the-black-sea/

54 Kremlin, “Rusya ve ABD Bilirkişi Heyetleri toplantısının ana sonuçları,” 25.03.2025, https://kremlin.ru/events/president/news/76526

55 TASS, “TASS: Görüşmelerin ikinci raundu nisan ayı ortasında Riyad’da olabilir,” 27.03.2025, https://tass.ru/politika/23530965

56 Mesela, 27 Mart akşamı Rusya’nın Voronej ve Belgorod bölgelerine yapılan saldırılar için bkz. TASS, “Belgorod ve Voronej bölgeleri semalarında 10 İHA düşürüldü,” 27.03.2025, https://tass.ru/armiya-i-opk/23531765; 26 Mart akşamı Ukrayna’nın Harkiv bölgesine yapılan saldırılar için bkz. Kyiv Independent, “Harkiv’e yapılan Rus İHA saldırısında 9 kişi yaralandı,” Sonya Bandouil’in haberi, 27.03.2025, https://kyivindependent.com/russian-drone-attack-on-kharkiv-injures-9/

57 BBC, “Putin uzun yılların en büyük askere alımını başlatıyor,” Paul Kirby’nin haberi, 01.04.2025, https://www.bbc.com/news/articles/c36718p52eyo

58Kyiv Independent, “Zelenski: Rusya yeni bahar taarruzunda Harkiv ve Sumı bölgelerinde ilerlemeyi hedefliyor,” Volodimir İvanişin’in haberi, 10.04.2025, https://kyivindependent.com/zelensky-russia-attempts-to-advance-in-kharkiv-sumy-oblasts-in-new-spring-offensive/

59 Ivan Timofeyev, “Çatışmanın Üçüncü Yılı: Ukrayna için Neticeler,” Valday: Uluslararası Tartışma Kulübü, 10.03.2025, https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/tri-goda-konflikta-itogi-dlya-ukrainy/

60 Ivan Timofeyev, “Trump Ukrayna’daki Çatışmaları Durdurabilecek mi?,” Valday: Uluslararası Tartışma Kulübü, 20.01.2025, https://ru.valdaiclub.com/a/highlights/smozhet-li-tramp-ostanovit-konflikt-na-ukraine/

61 A.g.e.

62 Andre Kortunov, “Batı’ya Başarısız Bir Seyahat,” Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi (RIAC), 04.03.2025, https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/a-failed-journey-to-the-west/ Yazı ilk defa Çin haber platformu olan Guancha’da yayımlanmıştır.

63 Kyiv Independent, “ABD dış yardımlarının dondurulması Ukrayna’daki Rus savaş suçu soruşturmalarını engelliyor, Reuters’in haberi,” Kateryna Denisova’nın haberi, 11.02.2025, https://kyivindependent.com/us-foreign-aid-freeze-threatens-russian-war-crimes-investigatin-in-ukraine-reuters-reports/; Kyiv Independent, “Trump yönetimi Rusların Ukraynalı çocukları kaçırmalarını takip eden girişimin fonlanması durdurdu, WP’nin haberi,” Olena Goncharova’nın haberi, 19.03.2025, https://kyivindependent.com/trump-administration-cuts-funding-for-initiative-tracking-russian-abductions-of-ukrainian-children-wp-reports/

64 Newsweek, “Steve Witkoff’un Rusya referandumu iddiaları Ukrayna’yı rahatsız etti: Putin destekçisi,” Brendan Cole’un haberi, 24.03.2025, https://www.newsweek.com/steve-witkoff-putin-russia-war-2049512

65 Euronews, “ABD Putin’in Ukrayna’da geçici BM idaresi kurma fikrini reddetti,” 28.03.2025, https://www.euronews.com/my-europe/2025/03/28/us-dismisses-putins-idea-of-temporary-un-governance-in-ukraine

66 Kortunov, “Batı’ya Başarısız Bir Seyahat.”

67 Andre Kortunov, “Demir Trump’ta iken dövülür” Rusya Uluslararası İlişkiler Konseyi (RIAC), 27.03.2025, https://russiancouncil.ru/analytics-and-comments/comments/kuy-zhelezo-poka-tramp/. Yazı ilk defa Rus ekonomi gazetesi Kommersant’ta yayımlanmıştır:

68 Business Standard, “Zelenkiy, ABD’nin aracılık ettiği mutabakatlar derhâl yürürlüğe girecek dedi,” 25.03.2025, https://www.business-standard.com/world-news/zelenskyy-says-ceasefire-accords-brokered-by-us-take-immediate-effect-125032501504_1.html

69 TASS, “Rusya ve ABD İstanbul’da Büyükelçiliklerin Çalışması Hakkındaki İstişarelerinin İkinci Turunu Düzenleyecek,” 10.04.2025, https://tass.ru/politika/23644115

---